Het Rijksvastgoedbedrijf renoveert het dak van het Koninklijk Paleis in Amsterdam. Hoe dit huzarenstukje in zijn werk gaat, is sinds zaterdag 29 juni te zien op een tentoonstelling in het paleis. “In heel Noord-Europa is geen enkele andere scène uitgebeiteld in marmer zo groot als die van het Koninklijk Paleis”.
Haukit Yu, monumentenadviseur bij het Rijksvastgoedbedrijf, werkt mee aan de aanpak van het dak van het paleis op de Dam. Daar vallen ook de twee timpanen onder, de volledig marmeren afbeeldingen in een ruim 25 meter brede driehoek boven beide ingangen. Een knap staaltje vakmanschap uit de zeventiende eeuw, de tijd waarin het toenmalige stadhuis is gebouwd.
‘Vergelijkbaar met de Nachtwacht’
“De timpanen zijn specifiek gemaakt voor dit gebouw. Ze zijn zo uniek en bijzonder, dat je ze als kunstwerk kunt vergelijken met de Nachtwacht van Rembrandt. Daar gaan we dus heel voorzichtig mee om”.
Yu heeft de timpanen laten onderzoeken, waarbij is gekeken naar de schade en welke aanpak het materiaal en de beeltenissen het meest recht doen. “Een optie is om de timpanen te vervangen door replica’s. Uiteindelijk hebben we daar niet voor gekozen omdat de afbeeldingen al 360 jaar bij het gebouw horen. We hanteren een terughoudende conserverende methode die het verval van het marmer vertraagt”. De timpanen blijven dus op hun plek en worden daar ook gerestaureerd.
Gegoten en geslagen
In 1489 kreeg Amsterdam het recht van koning Maximiliaan om een kroon boven het stadswapen af te beelden. Een recht waar de stad trots op was en dat op meerdere plekken is terug te vinden, zoals de kroon op de Westertoren en maar liefst vier kronen op het Koninklijk Paleis.
Elke kroon op het dak wordt gedragen door vier arenden. De in totaal 16 arenden zijn alleen niet op dezelfde manier gemaakt door de gebroeders Hemony. Volgens restauratiearchitect Hans Vlaardingenbroek zijn vijf arenden in brons gegoten en is de rest geslagen. “Gieten geeft een degelijker resultaat doordat de wanden dikker zijn en de arenden daardoor langer meegaan. Ze zijn alleen niet zo gedetailleerd als het koperslagerswerk. Die arenden hebben bijvoorbeeld op de borst gesoldeerde veren. Hier en daar zijn veren afgebroken: tijdens de renovatie zullen die weer worden toegevoegd en de dunner geworden delen van de kroon versterkt. Ook worden de groen geworden kronen en arenden opnieuw verguld. Ze zullen straks flink staan te blinken op de hoeken, een verschil dat niet te missen is”.
Ambachtelijke leidekkers vervangen op het ogenblik de leien, de grijze dakbedekking, van de straatkant van het paleisdak. Yu: ‘We weten niet hoe de oorspronkelijke leien er uitzagen, dat is niet af te leiden uit 17–eeuwse afbeeldingen. Wel weten we dat ze waarschijnlijk uit het Engelse Devon kwamen. De nieuwe leien zijn afkomstig uit Wales en krijgen de afgeronde vorm waarvan we vermoeden dat die origineel is. Het is een forse lei van hoge kwaliteit, met de langste levensduur”.
‘Ratjetoe’
Volgens Vlaardingerbroek zijn de oude leien op het dak een ‘ratjetoe’. “Ze zijn op verschillende momenten vervangen en ook in verschillende vormen gelegd. Meerdere vormen op een dak klinkt misschien gek, maar het is nooit iemand opgevallen. Nu we teruggaan naar het beeld uit de 17e eeuw krijgt de dakbedekking weer eenheid. Kijk daarom vooral omhoog! Ik ben benieuwd of het iemand opvalt”.
Boven op de koepel van het paleis staat normaal de windvaan: eind vorig jaar is dit ruim twee meter brede ‘bootje’ van het dak gehesen om gerestaureerd te worden. Vlaardingerbroek: “Eerst is de roest eraf gehaald en vervolgens beschermd met gele verf. Dat tussenlaagje gaat altijd samen met vergulden. Als het goud wegslijt, zit je namelijk gelijk op het koper en onedel metaal roest sneller als er een edelmetaal naast zit. Daarnaast is de vergulding heel dun waardoor je ook alle oneffenheden van de ondergrond kunt zien. De verf zorgt voor een mooier, effen resultaat”.
Nu kan iedereen de blinkend gerestaureerde windvaan van dichtbij bekijken. Zij toont de mythe van de stichting van de stad Amsterdam, door twee soldaten en een hondje in een schip. Gerestaureerd zijn de details weer goed te zien, zoals het uitgestoken tongetje van het hondje en de drie Amsterdamse kruizen op de vlaggen.
Tentoonstelling
De tentoonstelling ‘Hoog! Kijk omhoog. Een dak vol verhalen’ is in het Koninklijk Paleis Amsterdam te zien tot en met 22 september. Bezoekers krijgen een unieke kans om het werk van het Rijksvastgoedbedrijf aan het dak en de kunstwerken die normaal boven op het dak staan, in het paleis van dichtbij te bekijken.
Lees ook het artikel over het startsein van de renovatie van het dak.
Foto: De timpaan met de personificaties van de vier werelddelen in reliëf: ze bieden de stedenmaagd Amsterdam, het centrum van de handelswereld in de 17e eeuw, handelswaar aan uit hun contreien (foto Tineke van Dijk/Rijksvastgoedbedrijf).