Tijdens de Open Monumentendagen op 14 en 15 september zijn 25 kastelen en buitenplaatsen van leden van de Vereniging van Particuliere Historische Buitenplaatsen (VPHB) open voor publiek. Eigenaren en bewoners geven dat weekeinde gelegenheid om tuinen en soms ook het hoofdgebouw en/of bijgebouwen te bewonderen.
Kastelen en buitenplaatsen zijn nauw verbonden met de lokale samenleving; in cultuur, natuur, geschiedenis en rituelen. Natuur en cultuurhistorische geschiedenis worden er beheerd en bewaard.
Rol
Volgens VPHB-bestuurslid Rik Wagemans vervulden eigenaren van kastelen en buitenplaatsen voorheen een centrale en vaak cruciale rol binnen een gemeenschap.
“Van oudsher”, weet hij, “is hun rol die van werkgever, maar de bijbehorende landgoederen vormen een belangrijk deel van onze natuur en zijn van groot belang voor de recreatie. Huidige eigenaren realiseren zich dat historische buitenplaatsen ook in deze tijd vitaal zijn voor de aantrekkelijkheid en identiteit van tal van streken in ons land. Het beheer is in veel gevallen in handen van de eigenaar of bewoner”.
Wagemans wijst op de vaak onmisbare rol van vrijwilligers om het cultuurhistorisch erfgoed te helpen onderhouden en toegankelijk te maken voor bezoekers. “Buitenplaatsen vormen een lint van biotopen maar het beheer is een complexe werkelijkheid geworden. Het is meer passie dan Rolex. Met andere woorden: we zijn eerder verknocht aan de cultuurhistorische waarde van de buitenplaats dan aan uiterlijke schijn of materieel”.
Erfgoed van verbindingen
Het overkoepelende thema van Open Monumentendag 2024 is zoals eerder gemeld Erfgoed van routes, netwerken en verbindingen. Karakteristiek voor de particulier beheerde buitenplaats in Nederland.
Met de vele kilometers aan wandel- en fietspaden zijn de buitenplaatsen volgens de VPHB een attractie voor omwonenden en toeristen. Buitenplaatsen vormen een verbindende groene omgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten. De aangelegde en vaak goed onderhouden tuinen en parken hebben een positieve invloed op de gesteldheid van de mens.
Rood en groen
Een buitenplaats bestaat uit een kasteel of monumentaal landhuis met bijgebouwen (rood monument) gelegen in een parkachtige aanleg met tuinen, lanen en waterpartijen (groen monument).
Bij een historische buitenplaats zijn zowel het rode als het groene monument beschermd als rijksmonument. De eigenaar heeft de wettelijke plicht om goed onderhoud te plegen maar kan daarbij wel gebruik maken van rijkssubsidies. Als de buitenplaats en bijbehorend landgoed gerangschikt is onder de Natuurschoonwet (NSW), betaalt de eigenaar minder belasting. Voorwaarden hiervoor zijn onder meer de instandhouding van het landgoed op lange termijn en openstelling voor wandelaars en/of fietsers. Dankzij deze regelingen is er relatief veel behouden gebleven en zijn de meeste landgoederen toegankelijk voor publiek.
VPHB
De Vereniging van Particuliere Historische Buitenplaatsen (VPHB) zet zich in voor instandhouding van historische buitenplaatsen als cultureel erfgoed, materieel en immaterieel, zodat zij op lange termijn blijven bestaan. Van de 570 historische buitenplaatsen is ruim de helft in particuliere handen en wordt meestal bewoond door de eigenaar. De VPHB telt 220 leden/buitenplaatsen
Foto: Buitenplaats Oldenhof in Vollenhove (Overijssel), te bezoeken tijdens Open Monumentendag 2024.